Scheffer en Dante
Precies 700 jaar geleden overleed de Italiaanse dichter Dante Alighieri. Voor Ary Scheffer was Dante en zijn beroemde boek 'De goddelijke komedie' een rijke bron van inspiratie.
Dante overleed op 14 september 1421. Zijn werk is altijd levend gebleven en zijn wereldberoemde 'De goddelijke komedie' (La Divina Commedia) was voor veel kunstenaars een inspiratiebron. Ook Ary Scheffer greep in zijn schilderijen geregeld terug op scènes uit dit middeleeuwse epos. Het boek paste helemaal in de geest van de romantiek en het grootse gevoel.
Paolo en Francesca
In 'De goddelijke komedie' gaat Dante op reis door het Inferno (de hel), de Louteringsberg en het Paradijs. Zijn eerste bestemming is het Inferno, waar hij door de dichter Vergilius wordt begeleid. In de vijfde zang ontmoeten zij de geliefden Francesca da Rimini en Paolo Malatesta. Francesca vertelt Dante hun liefdesverhaal. Ze was uitgehuwelijkt aan Gianciotto Malatesta, maar werd verliefd op zijn broer Paolo. Betrapt door Gianciotto moet het paar in de hel boeten voor hun overspel. Scheffer schildert de ontmoeting. Als schimmen trekken Francesca en Paolo voorbij, in elkaars armen verstrengeld en voortgestuwd door de wind. Dante, in het rood, en Vergilius zien het met lede ogen aan. In de olieverfschets hierboven weet Scheffer het zielenleed met rake verfstreken te treffen.
De olieverfschets, uit 1822, is een voorstudie voor een groot schilderij dat Scheffer later, in 1835, tentoonstelde op de Parijse Salon. Het schilderij bevindt zich nu in de Wallace Collection in Londen. Hij maakte ook studies op papier. De houding van de geliefden is enigszins veranderd in het uiteindelijke schilderij. Scheffer was duidelijk tevreden: hij maakte in de jaren 50 nog meer versies, onder andere schilderijen die nu te zien zijn in het Louvre in Parijs en Hamburger Kunsthalle.
Dante in de 19de eeuw
Scheffer, die in Parijs woonde, was niet de enige in het 19de-eeuwse Frankrijk die Dante en het verhaal van Paolo en Francesca als inspiratiebron nam. Kunstenaars verheerlijkten de literaire helden van het verleden en Dantes gedicht was doordrenkt van het romantische sentiment. Scheffers vriend en concurrent Jean-Dominique Ingres schilderde in 1819 al een andere scène uit het liefdesverhaal: het moment waarop Paolo en Francesca door Gianciotto worden betrapt. Een andere goede vriend, Eugène Delacroix, verbeeldde in 1822 Dante en Vergilius op de boot waarmee ze door de onderwereld reisde over de rivier de Styx.
Paolo en Francesca
Musée des Beaux-Arts d'Angers
1819
De boot van Dante
Musée du Louvre
1822
Markante verschijning
Dante bleef Ary Scheffer inspireren. Een paar jaar na zijn voorstudie van Paolo en Francesca schilderde hij een altaarstuk waarop Dante voor Maria en Jezus knielt. Dit keer samen met de schilder Rafaël. Dante is direct herkenbaar aan zijn karakteristieke profiel met sterk gebogen neus. En weer in het rood gekleed. De Italiaanse schrijver Boccaccio, die ook de 'Decamerone' schreef, is de eerste die een levensbeschrijving van Dante optekent. Hij omschrijft zijn markante verschijning als volgt:
‘Onze dichter was nogal klein van gestalte, had een lang gezicht en een sterk gebogen neus, zware kaken, en zijn onderlip stak enigszins vóór zijn bovenlip uit.'
Over zijn kleding schrijft hij:
‘Zijn kleren waren altijd keurig en hij kleedde zich zoals bij zijn leeftijd paste'.
De schilder Rafaël en de dichter Dante in aanbidding voor de Heilige Maagd en het kind
Dordrechts Museum
ca. 1825
Dante en Beatrice
In 1846 schilderde Scheffer nog een ander fragment uit 'De goddelijke komedie': Dantes lofzang op Beatrice, die hem in het laatste deel van het epos door Het Paradijs begeleidt. Beatrice was voor Dante als een muze. Ze verschijnt als engel in zijn gedichten. Terwijl Beatrice opkijkt naar de hemel houdt Dante zijn ogen op haar gefixeerd. Scheffer maakte voor dit schilderij meerdere voorstudies, waarbij hij vaak van compositie veranderde.
Dante en Beatrice
Museum of Fine Arts Boston
1851
Magnum Opus
Met het monumentale schilderij De Smarten der Aarde , waaraan hij in 1847 begon, bracht Scheffer zijn laatste eerbetoon aan de dichter. Hij verwerkte Paolo en Francesca in het spektakel van figuren. Ze zijn onderin te zien. Behalve de twee geliefden zien we rechtsboven ook de markante kop van Dante zelf en links boven hem Beatrice. De smarten der aarde is Scheffers magnum opus, een laatste meesterwerk waarin de grootste successen uit zijn carrière terugkomen. Dante en zijn 'Goddelijke komedie' nemen daarin duidelijk een belangrijke plek in.
De smarten der aarde verheffen zich ten hemel en veranderen in hoop en gelukzaligheid
Dordrechts Museum
1847