Dankzij de publiciteit rond de tentoonstelling Schalcken – Kunstenaar van het verleiden is er een schilderij opgedoken waarvan niet bekend was waar het zich bevond. Tijdens de voorbereidingen van de tentoonstelling was tevergeefs gezocht naar de Jonge vrouw die een wafel aanbiedt, een van de vroegste werken van de fijnschilder Godefridus Schalcken (1643-1706). Het Dordrechts Museum was dan ook zeer verheugd toen kort geleden de huidige eigenaar contact opnam. Overigens niet wetende dat zijn schilderij gezocht werd.
Het zeer kleine paneeltje behoort tot de vroegste schilderijen die van Schalcken bekend zijn. Het keert nu tijdelijk terug naar Dordrecht en kan aan de tentoonstelling worden toegevoegd. De vrouw op het schilderij biedt lachend en ondeugend kijkend een wafel aan. Dit thema met knappe dames die iets lekkers aanbieden, waarbij Schalcken verschillende zintuigen prikkelt, zou de schilder zijn hele carrière blijven uitwerken. Een laat voorbeeld hiervan, De wafeleetster, uit het museum te Kassel was al op de tentoonstelling te zien.
Gerrit Dou
De Jonge vrouw die een wafel aanbiedt is vermoedelijk al rond 1667 gemaakt toen Schalcken net uit Leiden was teruggekomen van zijn leertijd bij Gerrit Dou. Daarmee is ook te herleiden waar het schilderij naar alle waarschijnlijkheid tot stand is gekomen: in de vlakbij het museum gelegen Nieuwstraat, waar Schalcken een atelier had ingericht in de Latijnse School (nu cinema The Movies) waar zijn vader rector van was. De stenen vensternis waar de vrouw doorheen lijkt te steken herinnert nog sterk aan het werk van Dou. De manier waarop de kijker verleid wordt en de zeer fraaie kleurstelling van de in zwart en wit gehulde vrouw met wafel zijn echter kenmerkend voor Schalcken.
Jonge vrouw die een wafel aanbiedt
Opmerkelijk detail
Het schilderij kent een opmerkelijk detail links op de achtergrond. De eigenaar van het werk had aangenomen dat Schalcken hier mogelijk zichzelf had weergegeven. Dat was de reden om contact op te nemen met het Dordrechts Museum. Door het schilderij met een microscoop te bekijken in het restauratieatelier werd zichtbaar dat dit detail van nog geen centimeter hoog een man met een glas wijn en een vrouw voorstelt: een vrolijk gezelschap wat net als de toeschouwer wafels aangeboden krijgt. Een mooi bewijs hoe precies en gedetailleerd de fijnschilder te werk ging. Wafels werden in de 17de eeuw niet alleen veel tijdens feestdagen genuttigd, maar waren ook lekkernijen van rijke burgers (waartoe de vrouw met haar dure jakje behoort) en werden vooral ook door geliefden aan elkaar gegeven. Met wijn erbij, zoals het ook op het Kasselse schilderij te zien is, kon men daarbij in de juiste stemming komen.
Vanaf 14 april zal het nieuwe schilderij van Schalcken te zien zijn in het museum. Om de terugkeer van de Jonge vrouw die een wafel aanbiedt te vieren, krijgen bezoekers die dag ook een lekkere wafel aangeboden.
VERBORGEN GENIE
De fijnschilder Godefridus Schalcken (1643-1706) behoort tot de verborgen genieën van de Hollandse schilderkunst. Hij kan worden beschouwd als één van de belangrijkste Hollandse schilders uit de late 17de eeuw. In zijn eigen tijd was hij een zeer succesvol portret- en genreschilder en genoot internationale roem, vooral met zijn verleidelijke, soms zelfs erotische voorstellingen bij kaarslicht.
KAARSLICHT
Vooral Schalckens fijngeschilderde scènes bij kaarslicht vestigden destijds zijn reputatie. Nog altijd zijn deze nachtstukken van Schalcken geliefd bij verzamelaars. Schalcken is een verleider. Zijn werk is bijzonder door de geraffineerde manier waarop de kijker bij de voorstelling betrokken wordt. Zijn kleine, gedetailleerde schilderijen openen een intieme wereld vol nachtelijke spanning en erotisch verlangen. De schilder maakt van de toeschouwer een voyeur en lokt met zijn ‘schalkse’ dames bij kaarslicht tal van gevoelens bij de kijker uit. Tegelijkertijd daagt hij uit om van dichtbij de verftoets te ontdekken waarmee hij in staat is om dit zinnelijk genot op te roepen. Schalcken verleidt met zijn prikkelende onderwerpen én met zijn verbluffende techniek.
DORDRECHT
Dat de overzichtstentoonstelling volgend jaar in het Dordrecht Museum plaats vindt is niet verbazingwekkend. Schalcken en Dordrecht zijn nauw met elkaar verbonden. De kunstenaar groeide er op, kreeg er zijn eerste schilderlessen, trouwde er en maakte er naam met zijn fijn geschilderde portretten en genrestukken. Het museum toont straks meer dan 80 kunstwerken van Schalcken en tijdgenoten uit museale- en particuliere collecties in binnen- en buitenland. Verschillende stukken zijn nog niet eerder in Nederland tentoongesteld geweest.
INTERNATIONALE SAMENWERKING
Schalcken – Kunstenaar van het verleiden is een vervolg op twee belangwekkende tentoonstellingen die het Dordrechts Museum al eerder in samenwerking met het Wallraf-Richartz-Museum te Keulen organiseerde om aandacht te besteden aan de kunst van de late 17de eeuw. In 1998-1999 werd een grote tentoonstelling georganiseerd over Arent de Gelder (1645-1727), die samen met Schalcken les had gehad van Samuel van Hoogstraten in Dordrecht. Terwijl De Gelder zijn opleiding vervolgde bij Rembrandt in Amsterdam, koosSchalcken voor Gerrit Dou als tweede leermeester. In 2006-2007 figureerden zowel De Gelder als Schalcken prominent op de tentoonstelling De kroon op het werk. Hollandse schilderkunst 1670-1750. Een grote tentoonstelling over Schalcken is dan ook een fraai en toepasselijk vervolg, die recht doet aan de herwaardering van Schalcken als één van de grote Hollandse Meesters.
OUDERS SCHILDER NA EEUWEN WEER HERENIGD IN WALLRAF-RICHARTZ-MUSEUM
10-12-15 – Verloren gewaand schilderij Schalcken duikt onverwacht op in Keulen. Afgelopen week vond er een bijzondere gezinshereniging plaats in het Wallraf-Richartz-Museum & Fondation Corboud in Keulen. Een verloren gewaand portret van de vader van schilder Godefridus Schalcken dook onverwacht op en is sinds kort te zien in de tentoonstelling Schalcken. Gemalte Verführung, naast een portret van de moeder van de schilder. Of dit werk ook in februari naar Nederland komt voor de tentoonstelling in Het Dordrechts Museum is nog onduidelijk.
Het portret van zijn vader Cornelis Schalcken uit 1676 werd lange tijd verloren gewaand. Echter, een afbeelding van het schilderij in de tentoonstellingscatalogus bracht de eigenaren van het werk op het idee om contact op te nemen met het Wallraf-Richartz-Museum en het portret in bruikleen aan te bieden.
Navraag leert dat het schilderij in 1954 door een familielid van een Amsterdamse kunsthandelaar is gekocht. Na de dood van dit familielid is het bezit overgegaan op de huidige eigenaars, een Duits echtpaar dat toevallig in de buurt van Keulen woont.
Cornelis Schalcken, is in 1610 geboren in Heusden en studeerde theologie in Leiden. Daarna werd hij in 1635 predikant in het dicht bij Heusden gelegen Eethen en Drongelen. Op 11 maart 1636 trouwde hij in Heusden met Aletta Lydius, dochter van een predikant uit Dordrecht. Vanaf 1642 werd Cornelis predikant in Made en Drimmelen. In 1643 werd Godefridus in Made geboren. Het gezin verhuisde naar Dordrecht toen Cornelis in 1654 werd benoemd tot rector van de Latijnse School aldaar. Aanvankelijk werd Godefridus ook opgeleid tot predikant, maar hij koos uiteindelijk voor een kunstenaarsloopbaan, die zeer succesvol zou worden. In 1674 overleed vader Cornelis in Dordrecht. Als eerbetoon en herinnering heeft Godefridus het portret enige tijd later gemaakt bij een portret van zijn moeder Aletta, dat al in de Duitse tentoonstelling was opgenomen.